Als 18-jarige jongen ging Heimen Engeltjes (66) als politieagent de straat op. Hij rook het avontuur! Hij kon toen niet bedenken dat dit werk hem mentaal kapot zou maken. Heimen ontwikkelde PTSS, een stoornis waarbinnen de politiewereld weinig aandacht voor was en soms nog is. Zijn persoonlijke verhaal gebruikt hij om anderen te helpen.
‘Eigenlijk wilde ik naar de zeevaartschool. Alleen was ik niet goed in wiskunde, en dat was wel nodig voor die opleiding. Daarom ging ik naar de politieschool in Apeldoorn. Ik was net 18 toen ik de straat op mocht. Ik was een van de jongsten van de opleiding. Eigenlijk was ik een kind met een pistool en een uniform. En je moest het allemaal zelf maar uitzoeken.’
Rauw
Heimen wordt geplaatst in Gorssel. ‘Er gebeurde eigenlijk weinig. Wat aanrijdingen, zelfdodingen en inbraken. Veel grote zaken als achtervolgingen en overvallen bleven uit. Achteraf gezien denk ik: ik ben niet ontwikkeld zoals een “normale” 18-jarige jongen dat zou doen. De politie had een heel eigen cultuur. Die is rauw en hard. Aandacht voor hetgeen je nodig had als 18-jarige was er niet. De oudere garde wist ook niet precies hoe ze heftige dingen moesten verwerken, dus drinken werd hun coping. In de nachtdienst kwamen de verhalen over wat ze hadden meegemaakt. Ik stond er als jonge jongen nog voor. Ik werd niet geïnspireerd, maar ook niet opgevangen. Met terugwerkende kracht begrijp ik wat deze mannen bezighield: een hele hoop ellende in hun hoofd. Een enkeling durfde wel te vertellen dat hij ’s nachts gillend wakker werd van alle nare dingen die hij had gezien. Maar niemand bij de politie had nog gehoord van PTSS. Als je klachten had, werd je gewoon weggezet als een laffe vent. Je werd niet geholpen of getroost wanneer je geconfronteerd werd met de rauwe werkelijkheid. Je verhaal doen, was niet mogelijk. We waren onvoldoende voorbereid op wat ons allemaal te wachten stond.’
Verwond
In 1978 komt het moment dat Heimen zelf een incident meemaakt dat hem pas veel later de nekslag geeft. ‘Ik moest met mijn collega naar een aanrijding waarbij twee broertjes betrokken waren. De jongen van 11 was doodgereden, zijn broertje was zwaargewond. Ik legde dat overleden jochie aan de kant met een deken erover. Het raakt me nog als ik eraan denk. Vervolgens komt er een bestelauto aan. De auto stopt, de bestuurder springt eruit, rent naar het jongetje toe en trekt de deken weg. Ik vlieg naar hem toe en zeg: “Blijf met je poten van dit kind af!” Waarop hij zei: “Dit is mijn zoon …” Ook moeder kwam erbij. De jongetjes waren de weg overgestoken, op weg naar school. Even daarvoor zijn hun haartjes gekamd, zo stel ik me voor. Ze hebben nog met moeder ontbeten. Dat tafereel van die ouders bij dat overleden kind was ongelooflijk. Dat heb ik diep opgeborgen, omdat het zo niet in lijn was met hoe ik het leven zag.
Ik besefte me dat een harmonieus gezin voor altijd kapot was. Ik had al veel dode kinderen gezien, maar juist deze situatie nam ik mee naar huis. Toen de zaak was afgehandeld, gingen we terug naar het bureau. We waren net binnen of er was weer een melding van een zwaar ongeluk. Een collega zei: “Gaan jullie maar weer. Jullie weten nu hoe het moet.” Zo hard was die wereld! Wat ik nog steeds een raadsel vind, is dat nou juist dit incident ervoor zorgde dat ik psychisch verwond raakte, terwijl ik zo veel andere heftige dingen heb gezien waarmee ik gewoon kon dealen. Ik denk dat dit kwam door het moment met die vader. Het gekke is ook dat ik dit tot 2009/2010 prima wist te handelen. Later besefte ik me wel dat ik jarenlang ontzettende hoofdpijn en spanningsklachten had. Mijn lijf gaf signalen af, maar ik kon ze niet duiden. Ik had een jong gezin en werkte onregelmatig. Ik gooide het daar maar op. Ik kreeg op een gegeven moment een andere functie waarin ik jonge studenten in Ermelo begeleidde. Daar heb je, zoals wij het noemen, “het spoor”: een plek met veel zelfdodingen. Sommige mensen lijken een abonnement op dat soort heftige gebeurtenissen te hebben. Ik was er daar één van … Ik heb toen wel geleerd: we moeten deze studenten begeleiden naar de plaats van delict, en hen niet aan hun lot overlaten.’
Apeldoorn
Jaren later, in 2009, gebeurt er iets dat heel Nederland schokt. De aanslag tijdens Koninginnedag in Apeldoorn. ‘Als teamchef van de regionale inlichtingendienst liep ik in burger mee in de stoet. Ik hoorde op een gegeven moment een enorme dreun. Ik keek achterom en zie nog net een collega wegspringen voor die zwarte Suzuki, die kort erna stond te roken tegen de Naald. Het was chaos: overal gegil en geschreeuw. Ik zag zelden zo veel politie in paniek. De ontreddering was zichtbaar. Agenten waren aan het reanimeren en gewonden aan het verzorgen. Verderop stond nog een orkest te spelen. Het was bizar. Toen alles enigszins rustig was, gingen we met z’n allen onder de eikenboom op de kruising zitten. “Wat hebben we nu gezien?” vroegen we onszelf af. Het was goed om er met elkaar over te spreken. Ik zei tegen een collega: “Over vijfhonderd jaar staat dit beschreven in de geschiedenisboeken. En wij waren erbij. Hoe bizar is dat!” Toen we op het bureau kwamen, konden we ons verhaal doen, maar daar bleef het ook bij. De Informatiedienst bood nog twee psychologen aan, maar ik sloeg die af. Ik dacht het wel te kunnen handelen. Daar heb ik echt spijt van. Ik wist toen nog niet welke spoken ik in mijn hoofd had gekregen …’
PTSS
Die spoken speelden al snel parten. “In de periode erna heb ik nog wat gewerkt, maar al snel ging het helemaal mis. Ik raakte in korte tijd depressief. Er kwam een soort besef van de kwetsbare eindigheid. Alle luiken gingen open en alle dode mensen van al die jaren kwamen voorbij. In het bijzonder dat 11-jarige jochie. De aanslag in Apeldoorn was niet de oorzaak, maar de trigger. Frustratie, boosheid, vermoeidheid, alles kwam eruit. Mijn lijf zei als het ware: zoek het maar uit! Ik kon niks meer. Ik had angstdromen, herbelevingen, kon niet meer normaal communiceren en de wereld was als een waas. Ik werd een hulpeloze stumper. Dat was heel confronterend.’
Hoop
Wonder boven wonder komt Heimen er zo goed als bovenop. ‘Toen ik grotendeels hersteld was, besloot ik mijn ervaring in te zetten. Ik deed een coachopleiding en geef nu voorlichting aan politiemensen en aspiranten over PTSS. Hoe je ermee kunt omgaan en hoe je het kunt proberen te voorkomen. Ik begeleid collega’s die zwaar PTSS hebben. In de gesprekken probeer ik hoop mee te geven. Ik ben zelf een levend voorbeeld dat je verwond en beschadigd kunt zijn, maar dat je niet verslagen hoeft te zijn. Daarbij wel de disclaimer: niet iedereen redt het. Maar het is mijn missie om hoop te brengen. Door te vertellen dat het misschien ooit weer licht wordt. Dat strohalmpje durven ze vaak aan te pakken. Toen ik heel diep zat, zeiden mensen: “Het komt wel weer goed met je.” Ik durfde het niet te geloven, tot een collega met PTSS tegen me zei: “Het zou kunnen dat je hier weer bovenop komt.” Dat gaf me moed. Misschien kom ik hier toch weer uit. De erkenning die ik destijds zelf niet kreeg voor mijn klachten, wil ik nu geven aan een ieder die ermee kampt. Ik hoop ook dat mensen er open en eerlijk over durven te spreken. Als je dat niet doet, blijft het etteren in je brein. Ik had dit niet willen meemaken, maar ik ben dankbaar dat ik de kracht krijg om nare dingen om te zetten in iets positiefs. PTSS kent geen schuldigen, maar maakt wel slachtoffers. Daar kun je niets aan doen. Die boodschap móét verteld worden.’